Bordspel zondag: Catan en de opkomst van Eurogames

Een tijdje geleden hadden we het over Monopoly en de negatieve impact die het spel had op de bordspelindustrie. Deze week leek het ons leuker om de serie een positieve draai te geven. Dus besloten we het te hebben over Catan, en hoe dat spel de Eurogames of 'German style games' populair heeft gemaakt. Hoewel het niet in de buurt komt van de onbegrijpelijke populariteit van Monopoly, doet ook Catan het erg goed. Zo goed, zelfs, dat er een paar maanden geleden een 3D-editie op de markt kwam voor een kleine 250 euro. Waarom hebben bordspelfanaten zo'n respect voor Catan?

Spelers zijn verkenners die het eiland Catan ontdekken. Het land blijkt bijzonder vruchtbaar, er zijn geen andere volken die er al wonen en het weer is goed. Een heus paradijs. Met spoed beginnen jullie dorpen te bouwen en ze uit te breiden tot steden om je eigen stukje Catan te claimen. Hopelijk breid jij sneller uit dan je medeontdekkingsreizigers, want er kan er maar een gouverneur worden.

Op een willekeurig gegeneerd bord beginnen spelers met twee dorpen. Elk vak is van een van de vijf soorten landschappen, met elk hun eigen bijbehorend soort grondstof. Wordt het afgebeelde (en ook willekeurige) nummer gerold, en heb jij een dorp of stad aan die landschaptegel liggen? Dan krijg je hout, erts, klei, graan of wol(/schaap). Deze gebruik je om straten, dorpen en steden te bouwen, of om nieuwe technologie te ontwikkelen.

In Catan zijn spelers zowel concurrenten als zakenpartners. Ruilen wordt aangemoedigd, en jullie bepalen onderling wat alles waard is. Tenminste, als jullie onderling handelen. Want de bank heeft (semi-)vaste prijzen. En het is, net als in de echte wereld, altijd te duur. Een goede ruil is vaak voordelig voor beide betrokken partijen, terwijl de rest van de tafel jaloers toekijkt.

Een gevolg is dat ruilen gauw omslaat in hevige biedoorlogen en vriendjespolitiek. Ben jij de enige die goed toegang heeft tot hout? Dan zal je gauw merken dat iedereen probeert aan jouw goede kant staan. Ohh, je wil een hout van mij voor twee schapen? Dan moet je eerst even mijn drankje bijvullen. En dat is nog voor wiebelende wenkbrauwen bij het gebeuren betrokken worden. Deze dynamiek houdt het spel spannend, maar het maakt het ook sociaal. Er worden verbanden gesloten, gebroken en weer gevormd in de kortste keren. En als een speler aan het winnen is kan de rest de handen in een slaan om een inhaalslag te maken.

We hadden het in ons Monopoly artikel over de balans tussen kans en strategie. Monopoly ligt zwaar aan de ene kant, maar begrijp ons niet verkeerd. Catan ligt ook relatief ver aan de kanskant. Het bord wordt willekeurig gebouwd, dobbelstenen bepalen wanneer je welke grondstoffen ontvangt en als je iemand berooft zal je die blind uit zijn hand moeten trekken.

Maar waar de kans op elk vakje in Monopoly even groot is (omdat het afhang van waar je staat), is in Catan kans iets dat je tot jouw voordeel kan buigen. Je weet dat een twee minder vaak wordt gerold dan een zes, dus laat je dat beinvloeden waar je jouw dorpen plaatst. Je weet dat Merel net liters aan graan heeft ontvangen, en jij niets met die grondstof kan. Dus steel je liever wat van Peter. Dit geldt ook voor de ontwikkelingskaarten. Je weet niet wat je gaat krijgen, maar het is altijd iets positiefs. Bovendien ontvang je er alleen een als jij besluit er een erts, schaap en graan voor neer te leggen. Pas dan riskeer je de kans op een willekeurige kaart.

Toch speelt deze kans een belangrijke rol in Catan. Het verandert het van een bruut, strategisch spel naar iets dat je met je familie kan spelen. Je moeder, die niet zoveel interesse heeft in bordspellen, kan soms toch winnen omdat de dobbelstenen een paar keer in haar voordeel rollen. En als een gevolg is ze bereid af en toe een potje mee te spelen, terwijl ze je Schaakzet vermijdt als een dikke hondendrol op de stoep. Tegelijkertijd leert een goede speler zich aan te passen aan wat hij krijgt, en zijn er wel strategieen om toe te passen.

Laten we allereerst beginnen met toelichten wat een Eurogame is. In een zekere zin zitten ze tussen wat sommigen neerbuigend 'Ameritrash' noemen, en de abstracte spellen zoals Schaken. De spellen hebben vaak een los thema gebaseerd op een geografische locatie. Ze gaan om het verwerven van grondstoffen, en interactie met andere spelers is over het algemeen indirect. Je kan elkaar niet aanvallen, maar wel voor de voeten lopen. Het meest bekende voorbeeld van een Eurogame dat niet Catan is, is waarschijnlijk Ticket to Ride.

Hoewel ze niet volledig abstract zijn, hebben Eurogames wel de filosofie dat het thema niet af moet leiden van het spel. Je zal daarom niet gauw miniaturen vinden op het bord. Dit is deels de reden waarom sommige fans niet zo blij zijn met de nieuwere, plastic edities van Catan, waarbij de simpele houten stukken werden vervangen met structuren.

Ook bevatten Eurogames vaak incentieven voor sociale interactie. In Catan heb je het handelen, in Carasonne kan je samen bouwen aan straten, steden en andere dingen. Tot er messen in ruggen worden gestoken, natuurlijk. Maar het hinderen van elkaar valt natuurlijk ook onder deze interactie.

Veel mensen, zeker in Amerika, denken dat Catan de grootvader is van de Eurogames. Maar dat is niet waar. Het genre kwam tot stand in de jaren '60, terwijl Catan pas gemaakt werd in 1995. Het was dus al een traditie, maar Eurogames waren een niche genre dat voornamelijk in Europa gespeeld werd. Sterker nog, het kwam zelden Duitsland uit. Vandaar dat Amerikanen het ook de term 'German style game' geven.

Wat het wel deed, is Eurogames naar een groter publiek brengen. Catan deed het altijd al goed, maar in 2008 brak het door, samen met de doorbraak van nerd culture in populaire cultuur. Superhelden werden cool, je werd niet meer gepest omdat je een gamer bent en bordspellen werden ineens in een ander licht gezien. Het eerste spel dat plots in de schijnwerpers stond was Catan. Het willekeurige bord, gebouwd van intrigerende hexagonen, trokken het oog. De vrije manier van handelen was ook erg welkom. En de regels zijn eigenlijk helemaal niet zo moeilijk.

En met het plotselinge succes van Catan stonden de deuren ineens open. Dixit en Dominion zijn een paar voorbeelden van spellen die dat jaar uitkwamen, en vandaag de dag nog altijd met regelmaat gespeeld worden. En oudere spellen kregen ook de aandacht die ze verdienden. Ticket to Ride, bijvoorbeeld, kwam al uit in 2004!

Dit was een snelle kijk naar hoe Catan een beter spel is dan Monopoly, en waarom bordspelliefhebbers er zo'n speciaal plekje voor hebben in hun hart. Op tijd van schrijven kan je het spel aanschaffen voor een kleine 35 euro op Bol.com. Heb je vragen, opmerkingen of voorstellen voor een volgende editie van bordspel zondag of bordspel van de week? Laat het dan vooral weten in de comments.