Tolkien Blu-Ray Review - Fantasierijk aan de haal met de werkelijkheid

"In a hole in the ground, there lived a Hobbit", het is een zin die elke Tolkien-fan wel kent. Er was misschien geen betere timing om de biografie van Tolkien naar het witte doek te brengen. Met het daverende succces van The Lord of the Rings trilogie, The Hobbit-films, boeken en de televisieserie die momenteel in ontwikkeling is, komt de overleden schrijver weer in beeld.

Tolkien is geen verhaal over elven, Hobbits, draken en bloederige veldslagen en talen van de vele personages die Middle Earth tot de verbeelding lieten spreken. Het alziend oog van Sauron is niet aanwezig en de ring hoeft niet naar zijn vulkaan te worden gebracht. Alhoewel Tolkien dicht bij het bronmateriaal staat, staat het er tegelijkertijd ook mijlen ver vanaf. De film is eerder een voorzichtige zoektocht naar hoe Tolkien zijn inspiratie vond voor zijn geroemde werken. Voor fans van de films kan dit voor een interessante film zorgen waarin men meer leert over het ontstaan van de hele wereld.

Kan, aangezien de film zich op veel fronten angstvallig verwijdert van heel het creatieve proces achter The Lord of The Rings en The Hobbit. Zo wordt er nergens expliciet vermeld wat nu eigenlijk inspireerde tot het verhaal, er worden alleen flarden gedeeld die uiteindelijk Tolkiens leven in een versimpelde vorm lijken te tonen. Alles speelt zich af voordat de welbekende zin 'in a hole in the ground, there lived a Hobbit' ook maar op papier is gezet. Tot die tijd moet het sterke acteerwerk van Nicolas Hoult ons leiden door de vrij versimpelde weergave van J.R.R. Tolkiens leven.

Tolkien is eerder een fantasierijke biografie die schrijver J.R.R. Tolkien meer moet maken dan de man achter de verhalen. Al sinds zijn familie aangaf zich te distantiëren van de film, is onduidelijk welk deel nu fictie of waarheid is. Het verhaal wordt neergezet als een speelfilm, volgens een soortgelijk format als bij Bohemian Rhapsody en Rocketman. Het verhaal bouwt zich wat traag op en voor fans is het even anders dat er weinig actie is. Een groot deel van de film focust zich op de geniale Tolkien en zijn voorliefde voor taal en hoe hij al vroeg bezig was met het bedenken van een eigen taal en de geschiedenis eromheen. Ook richt de film zich op twee andere vormen van liefde: broederschap (fellowship) en de liefde van Tolkiens leven: Edith Bratt.

Een aangrijpende liefdesscène over het uit de duim gezogen woord 'cellardoor' weet bij te blijven. Niet alleen benadrukt het sterk hoeveel passie Tolkien voor taal heeft, ook maakt de scene de film interessant voor de niet doorgewinterde The Lord of The Rings-fan. Terwijl de romantiek tussen Edith en Tolkien eraf spat, ontstaat namelijk een herkenbare situatie: verliefdheid. Andere momenten zijn wanneer Edith en Tolkien samen naar de opera willen (een voorstelling van Der Ring des Nibelungen van Wagner), maar ze niet toe worden gelaten. Hun oplossing is vervolgens om zelf het stuk mee te spelen in één van de hokken naast het podium van het theater. Het voelt romantisch aan. Is het niet heel toevallig dat het stuk wat ze meespelen ook over een ring gaat?

Als even wordt losgelaten of de film geheel feitelijk klopt of niet, zit de film vol met referenties die het hart van een fan harder doen kloppen. Het begint al bij het logo waarin de O van Tolkien speels The One Ring To Rule Them All symboliseert. De film zelf zit ook vol met knipogen. Al snel giert de gedachte door je hoofd dat Tolkien en zijn vrienden de vier Hobbits uit The Fellowship of the Ring voorstellen, wanneer zij samen een broederschap aangaan waarin ze elkaar voor dik en dun steunen. Een kameraad tijdens Tolkiens door drakenvuur verdrongen oorlogswaarnemingen heet Sam. Over een opera van Wagner zegt Tolkien het volgende: "het hoeft geen zes uur te duren om een verhaal over een ring te vertellen." Discussies over een eik doen je denken aan Thorin Oakenshield.

Thema's worden getoond door de trieste jeugd van weeskind Tolkien, zijn band met zijn kameraden, zijn liefdesleven en de vele momenten waarin zijn vierkoppige vriendengroep 'Helheimr' roept. Dit is een lijfspreuk dat een onwetende dood wacht op hen die niet eervol sterven. Eigenlijk kun je het een beetje zien als de Yolo (You Only Live Once) van zijn tijd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog redt het hem van de gruwelheden. Op het slachtveld ziet Tolkien ridders, een Balrog en vele wezens die het begin kunnen vormen van zijn reis door Middle Earth.

Uiteindelijk is Tolkien een film geworden die een keer leuk kan zijn voor zowel Tolkien-fans als Tolkien-leken. Door een grote dosis aan referenties ziet de Middle Earth fan heel de fundering van het rijk langzaam aan steentje voor steentje worden opgebouwd (allemaal onbewust in het hoofd van de schrijver, want er wordt tot het einde geen woord op papier gezet), terwijl de niet kenner juist een verhaal over avontuur, liefde en broederschap krijgt voorgeschoteld. Tolkien laat je de man achter de verhalen door een gekleurd brilletje ervaren. Leuk als speelfilm, maar toch vrij geromantiseerd.

Waarom geromantiseerd? Omdat de film er alles aan doet om echt alles tot in detail zo te regisseren dat het wel tot die paar woorden op papier moet leiden: '"In a hole in the ground, there lived a Hobbit" Waar schrijver Tolkien één van de meesters van de fantasie is, lijkt deze film op een fantasierijke manier de werkelijkheid te benaderen. Tolkiens werken zijn complex, dat valt niet van deze film te zeggen. Daardoor wordt een leuke speelfilm, maar niet zo onvergetelijk als Tolkiens werken.