Column: Blijft de soundtrack van Star Wars: The Rise of Skywalker slecht hangen?

Het is geen nieuws dat The Rise of Skywalker en de rest van de Star Wars sequel-trilogie veel kritiek te verduren krijgt. Die kritiek richt zich meestal op het verhaal, maar je ziet af en toe ook wat teleurstelling over de soundtrack. Die is niet slecht, maar lijkt toch minder te blijven hangen dan in vorige delen. Hoe komt dat?

Misschien wijst een aantal van jullie al naar JJ Abrams, Rian Johnson, Kathleen Kennedy of zelfs John Williams zelf. Als de Star Wars-films problemen hebben heeft de soundtrack die in dienst staat van die films natuurlijk ook problemen, zou dan de redenering zijn. Of misschien kan John Williams op zijn oude dag de magie niet meer vinden. Maar bedenk even hoe memorabel de muziek van de tevens rommelige prequel-trilogie is. En bedenk hoe makkelijk je de thema's uit The Rise of Skywalker en de andere Sequels die je wel kunt onthouden oplepelt. Er is duidelijk iets anders aan de hand dan incompetentie.

De ‘schuld’ ligt dan ook niet bij John Williams en ook niet bij een regisseur, schrijver, of producer. Als je per se een schuldige moet hebben om met je vingertje naar te wijzen, wijs dan naar Richard Wagner. Een aantal van jullie ziet nu misschien al waar deze column op aanstuurt, maar de rest hoeft zich geen zorgen te maken: er volgt uitleg.

Richard Wagner was een Romantisch componist die nog nooit van Star Wars had gehoord. Niet omdat hij onder een steen leefde, maar omdat film zoals wij het nu kennen tijdens zijn leven nog lang niet bestond. Wagner is dan ook vooral bekend van de opera. In die opera’s heeft hij een belangrijke compositie-techniek bekend en populair gemaakt: het leitmotif. Een leitmotif is een muzikaal idee dat een element van een verhaal als het ware vertegenwoordigt. Dat klinkt superhandig voor filmmuziek en het is dan ook geen wonder dat John Williams hier ook veelvuldig gebruik van maakt voor zijn films, waaronder natuurlijk Star Wars en The Rise of Skywalker.

De eenvoudigste manier om leitmotif te gebruiken is natuurlijk door het te spelen wanneer datgene dat het vertegenwoordigt in beeld is. Speel “The Imperial March” als Darth Vader in beeld is, of “Han Solo and the Princess” als Han en Leia een momentje alleen hebben. Maar je kunt net zo goed noten uit “The Imperial March” laten klinken als er over Vader gesproken wordt waar hij zelf niet bij is. Net zo goed kun je noten uit die mars in “Anakin’s Theme” verwerken, want hoewel Anakin niet Darth Vader is, zal hij dat wel worden.

Er zijn nog veel en veel meer voorbeelden, maar het is niet bijzonder nuttig om daar nu bij stil te staan. Ook als je tot vandaag het woord leitmotif niet kende kun je vast een paar scènes uit The Rise of Skywalker of een andere Star Wars film bedenken waarin je er één kunt horen. De vraag was hoe het komt dat de soundtrack van de eerste zes Star Wars films in ons geheugen gegrift staat en die van de Sequels niet.

Een factor die we niet onbenoemd kunnen laten is tijd. The Rise of Skywalker is net een paar maanden uit, maar de eerste zes Star Wars films had je al keer op keer opnieuw gekeken terwijl je bewust of onbewust in verschillende scènes de muziek in je opnam. Op den duur zal dat ook gaan gebeuren met wat subtielere thema’s en motieven van de sequel-trilogie. Maar er is meer aan de hand, het hoeft namelijk helemaal niet lang te duren voordat je een stuk muziek bijna kunt dromen, dus waarom lijkt dit keer niet het geval te zijn?

Wanneer je muziek schrijft voor een vervolg ligt het voor de hand om je oude materiaal aan te halen waar mogelijk, helemaal als die muziek bedoeld was om personages, dingen, of zelfs gevoelens te vertegenwoordigen. Als die terugkomen is het niet meer dan logisch dat de motieven die je ervoor had geschreven ook terugkomen. Daar ligt precies het verschil tussen de eerste zes Star Wars films en de laatste drie.

In de eerste Star Wars trilogie was vrijwel alles nieuw, dus de muziek die erbij geschreven werd is onlosmakelijk verbonden met die trilogie. In de Prequels kon één en ander hergebruikt worden, maar veel absoluut niet. Anakin kun je niet zomaar weergeven met “The Imperial March”, dus krijg je “Anakin’s Theme”. Palpatine doet zich voor als goedaardige kanselier, dus zijn dreigende thema’s uit Return of the Jedi horen we bijna niet. De liefde tussen Anakin en Padmé heeft een ander karakter dan die van Han en Leia, dus “Han Solo and the Princess” omdopen tot algemeen liefdesthema is geen optie. Resultaat is “Across the Stars”.

In de Sequels ligt het anders. Uiteraard zijn er nieuwe personages en ideeën. Rey, Kylo Ren en de Resistance krijgen alle drie eigen thema’s en motieven. Maar er zijn dit keer veel meer dingen waarvoor er een bekend leitmotif uit de kast getrokken kan worden. Voor Han, Leia en Luke en hun onderlinge relaties kunnen oude thema’s weer gebruikt worden. Chewie’s vliegkunsten op Crait kunnen begeleid worden door “TIE Fighter Attack”, helemaal omdat dat thema al eerder is hergebruikt voor een scène waarin de Falcon door nauwe gangen vloog en een schotel verloor. De hoeveelheid materiaal die John Williams gewoon kon hergebruiken voor The Rise of Skywalker stapelt zich zo behoorlijk op.

Wanneer je de soundtracks van The Force Awakens, The Last Jedi en The Rise of Skywalker beluistert hoor je veel mooie dingen, maar ook veel bekende dingen. Wanneer Luke in The Rise of Skywalker zijn X-Wing uit het water tilt wordt dit begeleid door dezelfde klanken als toen Yoda hetzelfde deed. Dat zorgt voor een mooi muzikaal beeld, maar toch zullen die klanken voor ons altijd deel uitmaken van van de soundtrack van The Empire Strikes Back en niet of zeer beperkt van die van The Rise of Skywalker.

We zijn weer terug bij de vraag uit de titel. Waarom blijft die soundtrack voor The Rise of Skywalker en de rest van de Star Wars sequel-trilogie toch niet hangen? Het antwoord is dat hij dat wel doet. Je kent “Rey’s Theme” en “March of the Resistance”. Je weet hoe het klinkt als Kylo Ren ten tonele verschijnt. Naarmate je de films vaker ziet zul je meer nieuwe thema’s gaan herkennen en waarderen als karakteristiek voor The Rise of Skywalker of een andere sequel-film.

Maar nog veel belangrijker is dat je de rest van de soundtrack ook kent, alleen herken je hem als de soundtrack van de oorspronkelijke trilogie. De volgende keer dat je Star Wars VII, VIII of IX kijkt en oude muziek hoort, vraag dan niet “konden ze niet iets nieuws gebruiken?”, maar “welk effect heeft dit oude leitmotif in deze scène?” Kijk The Force Awakens, The Last Jedi en The Rise of Skywalker eens met je oren. Wie weet beleef je de films anders, of in ieder geval intenser.